Πλήρης Τίτλος: Διαγωνισμός για την ενοποίηση και ανάπλαση των κοινόχρηστων χώρων του κέντρου της πόλης των Ιωαννίνων

Δ. Κωστής, Α. Πάνος, Α. Παπαγεωργίου, Γ. Παπαγεωργίου, Μ. Παπαδάκης

Οι σχεδιαστικές προτάσεις στοχεύουν στην αναδιάρθρωση του ιστού της περιοχής μέσα από τον επαναπροσδιορισμό της αντίληψης και λειτουργίας ενός αστικού χώρου με έντονο ανάγλυφο και σημαντική ιστορία.

Η ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΥ ΙΣΤΟΥ

Αφετηριακός παράγοντας για την οργάνωση του πολεοδομικού ιστού των Ιωαννίνων είναι ο οχυρωματικός χαρακτήρας της αρχικής εγκατάστασης που συνέχισε να εξελίσσεται σε στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, κυρίως κατά την Οθωμανική περίοδο.
Το κάστρο των Ιωαννίνων χτισμένο σε μία βραχώδη χερσόνησο που εισχωρεί στη λίμνη εφάπτεται με τη στεριά στη Δυτική του πλευρά. κατά μήκος της οποίας κατασκευάστηκε τάφρος η οποία ενίσχυε την οχύρωση. Προς τα δυτικά, παράλληλα με την τάφρο και τις όχθες της λίμνης αναπτύχθηκε ένας συνεκτικός πυκνοδομημένος οικισμός, πυρήνας μίας πολυεθνικής Βαλκανικής πόλης, που περιλαμβάνει τις συνοικίες Κουρμανιό, Σαράβα, Ταμπάκικα και Εβραίικα. Δυτικά του οικισμού, σε μία βραχώδη έξαρση του εδάφους, έντονη προς τα νοτιοανατολικά, ομαλότερη προς βορρά, δημιουργήθηκε ακόμη μία σημαντική στρατιωτική εγκατάσταση με στρατόπεδο και υποστηρικτικό οχύρωμα το οποίο λειτούργησε σαν εξωτερικός προμαχώνας, τα Λιθαρίτσια.

Οι άξονες ανάπτυξης και επέκτασης του οικισμού ανάμεσα στα Λιθαρίτσια και το Κάστρο έχουν κατεύθυνση από Νότο προς Βορρά, παράλληλα με την όχθη της λίμνης. Πρόκειται για τα ίχνη των σημερινών οδών Εθνικής Αντίστασης και Μητροπόλεως καθώς και των ενδιαμέσων παρόδων. Ο κύριος άξονας, κάθετος στους παραπάνω, είναι το ίχνος της σημερινής οδού Αβέρωφ η οποία συνδέει τη βορινή πλευρά των προμαχώνα με τη βορινή απόληξη της τάφρου στη λίμνη, δεδομένου ότι η πορεία αυτή είναι πολύ ομαλότερη από την αντίστοιχη προς τη νότια πλευρά του Κάστρου. Ο άξονας αυτός σηματοδοτεί την πορεία από τη Δύση στην Ανατολή, το δε σημείο συνάντησης καθορίζει το κεντρικό παζάρι στην αρχή της οδού Ανεξαρτησίας καθώς και τη Βόρεια και Δυτική ανάπτυξη της πόλης με δρόμους που τείνουν να συγκλίνουν σ’ αυτό κατηφορίζοντας από τούς λόφους που οριοθετούν την πόλη προς Δυσμάς και καθορίζουν τις Βόρειες εισόδους της. Στη Νότια πλευρά των Λιθαριτσίων εμφανίζονται έντονες υψομετρικές διαφορές, τέτοιες που δεν ευνόησαν την ανάπτυξη ενός αντίστοιχου άξονα από τη Δύση προς την Ανατολή ώστε να αναπτυχθεί ένα αντίστοιχο κέντρο. Αντίθετα η ανάπτυξη του αρχικού, παράλληλου προς την όχθη της λίμνης άξονα από Βορρά προς Νότο οδήγησε σε μια γραμμική ανάπτυξη της συνοικίας της Καλούτσανης σχεδόν μονοσήμαντα προς τα Νότια, στα ίχνη των οδών Αγίας Μαρίνης και 21ης Φεβρουαρίου.Ενώ η πόλη αναπτύσσονταν με τον τρόπο που προαναφέρθηκε, ακτινωτά μεν προς τα Βορειοδυτικά και γραμμικά προς το Νότο, ο μοναδικός κάθετος άξονας προς τη λίμνη στο ίχνος της οδού Αβέρωφ και εν συνεχεία της λεωφόρου Δωδώνης κυριάρχησε σαν είσοδος της πόλης και από το Νότο αφού καμπυλώθηκε προς αυτή τη κατεύθυνση στις παρυφές της πόλης για να συνδεθεί με τη Εθνική οδό Ιωαννίνων-Αθηνών. Συνδέθηκε επίσης αυτός ο άξονας με τη Βορειοδυτική περιοχή της πόλης και διασφάλισε τις διεξόδους της προς Βορρά. Δεν κατόρθωσε όμως να συνδέσει επαρκώς τις Νότιες συνοικίες με το κέντρο της πόλης. Αντίθετα λειτούργησε σαν όριο που διαχωρίζει την πόλη σε Νότιο και Βορειοδυτικό τομέα, με μόνο τον τελευταίο επαρκώς συνδεδεμένο με το ιστορικό και το ευρύτερο κέντρο.

Η πολεοδομική ενότητα (1)

περιέχει το σύνολο των διαθέσιμων ελεύθερων χώρων του κέντρου της πόλης από το Δικαστικό Μέγαρο μέχρι το Ρολόι. Παρά το γεγονός ότι οι ελεύθεροι χώροι είναι διασπασμένοι σε τρία οικοδομικά τετράγωνα το σύνολο του χώρου λειτουργεί σα φράγμα προς Νότον.

ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ

Στη Βόρεια πλευρά των ελεύθερων χώρων και κατά μήκος του άξονα της Λ. Δωδώνης υπάρχει (γραμμικά διατεταγμένο) ισχυρό Διοικητικό και Εμπορικό Κέντρο, με πολλές διεξόδους που τροφοδοτούνται από κεντρικές επίσης περιοχές κατοικίας, εμπορίου και υπηρεσιών. Συνολικά στην περιοχή αυτή συγκροτείται το κέντρο της σύγχρονης πόλης. Στο υπέδαφος της άνω πλατείας χωροθετείται υπόγειος σταθμός πεντακοσίων περίπου αυτοκινήτων. Η δημιουργία του θα τονώσει ακόμη περισσότερο τις κεντρικές λειτουργίες της περιοχής.

Η νότια πλευρά του άξονα της Λ. Δωδώνης αποτελείται από ελεύθερους χώρους και πράσινο με μοναδική παρεμβολή του καφενείου της «Όασης», (Α. Κωνσταντινίδης),  που αναπτύσσει και τραπεζοκαθίσματα στον αύλειο χώρο.

ΠΡΟΤΑΣΗ
Οι πορείες των πεζών καθ’ όλο το μήκος αυτής της ενότητας αποκτούν συνέχεια με τη γεφύρωση του άξονα 28ης Οκτωβρίου-Μπιζανίου, δίπλα στην Όαση και με κατάργηση κάθε άλλης ενδιάμεσης κίνησης αυτοκινήτου. Η γεφύρωση γίνεται στο επίπεδο κίνησης των πεζών, ενώ η κατωφέρεια επιτρέπει τη διέλευση των οχημάτων. Το δάπεδο είναι ξύλινο, τα σημεία στροφής και οι διασταυρώσεις επισημαίνονται με κατασκευές χρηστικού χαρακτήρα από το ίδιο υλικό. Οι προτεινόμενες πορείες συλλέγουν πεζούς από τις εξόδους του υπογείου parking, από τις παράπλευρες περιοχές κατοικίας, από το διοικητικό και εμπορικό κέντρο και κατευθύνονται διαγώνια ως προς τα πεζοδρόμια, εκτονώνοντας την κίνησή τους κυρίως προς τα Νοτιοανατολικά. Τα πεζοδρόμια της Νότιας πλευράς διευρύνονται δραστικά.

Ο χώρος γύρο από το Ρολόι, (Π. Μελλύριτος) μέχρι το κτίριο της 8ης Μεραρχίας που συμπεριλαμβάνει το Μνημείο των Ηρώων και τους ανδριάντες αναδιαμορφώνεται ως κεντρικό σημείο συλλογής πεζών και κομβικό σημείο της παραπέρα πορείας τους.

Η πολεοδομική ενότητα (2)

περιλαμβάνει ολόκληρη τη βραχώδη έξαρση του εδάφους πάνω στην οποία βρίσκονται τα Λιθαρίτσια. Παρεμβάλλεται ανάμεσα στην κεντρική πλατεία και τη συνοικία των Ταμπάκικων. Καταλαμβάνει ολόκληρη τη βραχώδη έξαρση στον Προμαχώνα, ομαλή προς τα βόρεια και απότομη στα Νοτιοανατολικά καθώς και τους πρόποδες του βράχου στις οδούς Μητροπόλεως και Αγίας Μαρίνης.

ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ

Το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής καταλαμβάνεται από ελεύθερους χώρους μη επαρκώς οργανωμένους εντός των οποίων υπάρχουν αξιόλογα κτίρια χωρίς σύνδεση και συνοχή.
Η οδός Γερβασίου, παρά το γεγονός ότι κατευθύνεται παράλληλα με τον βασικό εμπορικό άξονα της οδού Αβέρωφ, δεν απορροφά εμπορικές χρήσεις ή χρήσεις ψυχαγωγίας και έχει ελάχιστη κίνηση πεζών. Το πάρκο στα Λιθαρίτσια καθ’ όλο το μήκος οριοθετείται από οπίσθιες όψεις κτιρίων που προσβλέπουν στη οδό Αβέρωφ. Η απόληξη προς τις οδούς Μητροπόλεως και Αβέρωφ είναι επαρκής μόνο στην περιοχή του Μητροπολιτικού Μεγάρου. Η πρόσβαση προς το Αρχαιολογικό Μουσείο παραμένει δυσχερής.Περιμετρική πορεία στη βάση του προμαχώνα είναι αδύνατη, παρότι διακρίνονται ίχνη παλαιών προσβάσεων και αναλημματικών τοίχων.

Το κτίριο του Πνευματικού Κέντρου συνδέεται επαρκώς μόνο με τις οδούς Μητροπόλεως και Αγίας Μαρίνης ενώ η πρόσβαση από το Ρολόι μέσω του σημερινού Δημοτικού Parking είναι δυσχερής για τους πεζούς και απαγορευτική για τα τροχοφόρα.

ΠΡΟΤΑΣΗ
Η πρόταση στοχεύει στην απρόσκοπτη διοχέτευση κινήσεων πεζών με αφετηρία το Ρολόι προς τα Νοτιοανατολικά μέσα από ένα πλέγμα πεζοδρόμων. Παρεμβάλλονται κατασκευές ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος που σηματοδοτούν τους κόμβους:

Με γεφύρωση των προσβάσεων αυτοκινήτου στην περιοχή του Ρολογιού οι πεζοί διοχετεύονται συνεπίπεδα προς τα Λιθαρίτσια. Από κάτω κυκλοφορούν απρόσκοπτα τα αυτοκίνητα αλλά και οι πεζοί σε διευρυμένα πεζοδρόμια.

Η κίνηση των πεζών διοχετεύεται στη Βόρεια πλευρά του πάρκου Λιθαρίτσια με κατεύθυνση το Αρχαιολογικό Μουσείο και το Μητροπολιτικό Μέγαρο (Π. Καραντινός). Η πορεία αυτή βρίσκεται σε οπτική συνέχεια με το τζαμί του Ασλάν Πασσά στο Κάστρο. Προτείνεται κομβικό κτίριο, στη θέση των αναβαθμών του Δημοτικού Parking,.σε προέκταση της γεφύρωσης το οποίο κατανέμει τις κινήσεις σε τρία επίπεδα ώστε να ξεπεραστούν τα προβλήματα των έντονων υψομετρικών διαφορών:

• το επίπεδο του πάρκου Λιθαρίτσια (άνω στάθμη)
• Στην περίμετρο του προμαχώνα (μέση στάθμη)
• Στο επίπεδο της οδού Αγίας Μαρίνης (κάτω στάθμη)

Το κτίριο αυτό, Κέντρο Ιστορίας της Πόλης των Ιωαννίνων, στηρίζεται σε pilotis και διαρθρώνεται στα τρία επίπεδα των ενοποιητικών διαδρομών. 

δ. Η χωροθέτηση του νέου Δημαρχείου στη θέση του οικοπέδου της σημερινής Λαϊκής Αγοράς καθίσταται λειτουργική καθώς συνδέεται με τα κομβικά σημεία των τριών πολεοδομικών ενοτήτων που διασφαλίζουν τη συνέχεια της πόλης προς Νότο.