Θέση: Πλατεία Ελευθερίας, Θεσσαλονίκη

Έφη Καρυώτη, Άγγελος Παπαγεωργίου

Συνεργάτες: Ζουμπουλία Μανιώτου, Μανώλης Μπέστας, Δήμητρα Παπαγεωργίου Α. Σίβη

Μετά την καθαίρεση του θαλάσσιου τείχους της Θεσσαλονίκης το 1870 διαμορφώνεται η νέα ακτογραμμή. Η πρώτη μορφή της πλατείας, όπως προέκυψε από τη διεύρυνση της Βενιζέλου υπήρξε το θέατρο της κοσμικής ζωής της πόλης των αρχών του 20ου αιώνα με αποκορύφωμα το ξέσπασμα του κινήματος των Νεότουρκων το 1908, στο οποίο οφείλει και το σημερινό της όνομα. Η Πλατεία Ελευθερίας αποδυναμώνει το μνημειακό άξονα που ο Hébrard εγκαθιστά στο μέσο της περικαύστου (1917). Σχεδιάζει λοιπόν τη μετατροπή της από δημόσιο χώρο σε δημόσιο κτήριο (3Τ), μεγέθους οικοδομικού τετραγώνου, και Πλατεία Αριστοτέλους εγκαθιδρύεται ως το κέντρο του θαλάσσιου μετώπου και το κέντρο της κοινωνικής ζωής της πόλης. Ο σχεδιασμός της πυρικαύστου συνίσταται στην εγκατάσταση ενός ιπποδάμειου κανάβου στα ερείπια της Οθωμανικής πόλης. Η Πλατεία Ελευθερίας αποτελεί το έσχατο σημείο της υλοποίησης του σχεδίου Hébrard. Η ακύρωση της ανέγερσης του Ταχυδρομείου (3Τ: ταχυδρομείο, τηλέγραφοι, τηλέφωνα) απέδωσε στην πόλη, με μορφή αδόμητου οικοδομικού τετραγώνου, τη σημερινή Πλατεία Ελευθερίας.

Η σχέση του, αδόμητου πλέον, χώρου με την πόλη χαρακτηρίζεται από μια λανθάνουσα δυναμική που εκφράζεται με εφήμερους χρηστικούς όρους: συγκέντρωση, αποθήκευση, διακίνηση, στάθμευση. Στο αμήχανο κενό του αστικού ιστού που οι Ναζί συγκέντρωσαν τους Θεσσαλονικείς Εβραίους το 1942, η πόλη συσσωρεύει σήμερα τα αυτοκίνητά της.

Η συγκρότηση της Central Business District με την εγκατάσταση τραπεζών και κτιρίων γραφείων δίπλα στο λιμάνι δε συμπεριέλαβε την πλατεία ως πεδίο στάσης ανθρώπων αλλά ως σημείο ταχείας διανομής στα μέτωπα που την περιβάλλουν. Ο μικρός θύλακας της παλιάς πόλης που έμεινε ανέπαφος από την πυρκαγιά πλαισιώθηκε από τα μεγάλα κτίρια της μοντέρνας πόλης, και διαμόρφωσε τα τελευταία χρόνια μια νέα κεντρικότητα.

Ο μετρημένος χρόνος των business και του parking δίνει τη θέση του στον αργό χρόνο της διασκέδασης και της ιστορίας. Αντίστοιχα η εμπορική δραστηριότητα του λιμανιού αντικαταστάθηκε από την ψυχαγωγία και, με την χωροθέτηση της μαρίνας, τις δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.

Επιδίωξη της πρότασης είναι η πλήρωση του κενού με καθημερινούς όρους διάρκειας: κίνηση, στάση, παιχνίδι, μνήμη και η κομβική λειτουργία της πλατείας στη σύνδεση της νέας πόλης με τον παλιό αστικό ιστό και με το λιμάνι.

Οι απαλές της κλίσεις της πλατείας υποδέχονται τις ροές των πεζών σ’ ένα ήρεμο δενδροφυτεμένο κοίλο. Σα μία «λεκάνη ηρεμίας» επιβραδύνει τον χρόνο των καθημερινών κινήσεων του επιχειρηματικού κέντρου.

Οι επεμβάσεις διακρίνονται από παράλληλες προς την προκυμαία ζώνες, διατεταγμένες σε μία εγκάρσια κλιμάκωση. 

Η πρώτη ζώνη, με μικρή κλίση, από το επίπεδο της Μητροπόλεως μέχρι το ύψος της Καλαποθάκη. Αναφέρεται στην αστική μορφολογία των Νεοκλασικών και είναι φυτεμένη με νεραντζιές.

Ο άξονας Καλαποθάκη-Οπλοποιού διασχίζει την πλατεία. Οι ελαφρές προσαρμογές δημιουργούν μια δυναμική από και προς το κεντρικό οριζόντιο επίπεδο στάσης. Οριοθετείται από την εκατέρωθεν φύτευση.

Η τρίτη ζώνη, φυτεμένη με αμυγδαλιές σε μία εγκατάσταση περιβολιού εξοχής, κατεβαίνει μέχρι το χαμηλότερο χωμάτινο επίπεδο σε μια στάθμη 80 cm κάτω από την προκυμαία και 70 cm ψηλότερα από τη θάλασσα.

Το πατημένο χώμα επαναφέρει την επιχωμένη παραλία και το νερό σε μια κυκλική δεξαμενή. Το αστικό παιχνίδι με τα ιστιοφόρα αποτελεί δάνεια γαλλική πρόταση (voiliers de grand bassin du Jardin du Luxembourg) που αναφέρεται εποπτικά στις αρχές της ιστιοπλοΐας και τη δραστηριότητα της γειτονικής μαρίνας σκαφών αναψυχής.

Η πέμπτη ζώνη, ήπια ανηφορικό επίπεδο μέχρι τη στάθμη της προκυμαίας αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα. Στην προέκταση της οικοδομικής γραμμής της παραλίας, το μνημείο συγκροτείται με την παράταξη δεκαπέντε γρανιτένιων πεσών ύψους τριών μέτρων, με εγχάρακτα τα ονόματά των εξοντωμένων Εβραίων. Από την πλατεία η κατασκευή κατακερματίζει τον ορίζοντα σε μια séquence μεταβαλλόμενων εικόνων.

Η αντίστροφη πορεία: μικρή κάθοδος από την προκυμαία ως το χώμα. Στάση, παιχνίδι. Μικρό ανέβασμα μέσα από τις ανθισμένες αμυγδαλιές. Στάση και συνέχεια προς τα Λαδάδικα ή την Καλαποθάκη, ή μικρό ανέβασμα μέσα από τις νεραντζιές προς τη στάση του λεωφορείου.