Θέση: Ελληνικό Ιωαννίνων

Ιστορικό

Η Ιερά Μονή Τσούκας χτίστηκε , όπως αναφέρει ο ηγούμενος της Γαβριήλ (1820), από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Ισαάκιο Άγγελο το έτος 1190 και αφιερώθηκε στη Γέννηση της Θεοτόκου. Το μοναστήρι βρίσκεται τοποθετημένο σε απόκρημνη χαράδρα πάνω από το ποτάμι του Αράχθου κοντά στο χωριό Ελληνικό (Λουζέτσι). Η Μονή γνώρισε μεγάλη ακμή στα χρόνια του Δεσποτάτου της Ηπείρου, όταν παρά τον εποικισμό από Βλάχους και Αλβανούς, που επέτρεψε για πολιτικούς λόγους ο ιδρυτής της, κατόρθωσε όχι μόνο να επιζήσει αλλά και να αφομοιώσει τα ξενικά στοιχεία προβάλλοντας έντονη θρησκευτική και εθνική ακτινοβολία. Η παρακμή έρχεται το 1349 όταν ο Τσάρος των Σέρβων Στέφανος Δουσάν καθυπέταξε την Ήπειρο. Μετά την παράδοση όμως της πόλης των Ιωαννίνων στους Τούρκους το 1431, και την απόδοση των γνωστών προνομίων, το μοναστήρι αποκτά ξανά την παλιά του σπουδαιότητα και γίνεται κέντρο θρησκευτικού και εθνικού παλμού. Τα προνόμια καταργούνται ξανά μετά το ατυχές κίνημα του Διονυσίου Σκυλοσόφου το 1635 αλλά το μοναστήρι διατηρεί τη δύναμή του. Στις αρχές του 18ου αι. και πιθανώς πριν το 1736 η μονή καταστρέφεται και ανανεώνεται κτιριακά κάτω από την προστασία του Χαλήλ Μπέη το 1779. Στην επανάσταση του 1821 το μοναστήρι έγινε καταφύγιο των ντόπιων επαναστατημένων ραγιάδων και από τότε μέχρι σήμερα συνεχίζει την πορεία της σαν τόπος λατρείας αλλά και πολιτιστικής προσφοράς στην ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου.

Περιγραφή του Μνημείου

Το μοναστήρι της Τσούκας βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Ελληνικό και σε απόσταση 17 χλμ. από τα Ιωάννινα. Είναι τοποθετημένο στο πιο ψηλό σημείο της περιοχής και στις παρυφές μίας απότομης χαράδρας πάνω από το ποτάμι του Αράχθου. Απομονωμένο όπως είναι και μέσα σε ένα επιβλητικό περιβάλλον, δεσπόζει σαν απόληξη της κορυφής του βράχου πάνω στον οποίο είναι χτισμένο Κτιριολογικά αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα φρουριακού συγκροτήματος με περίκεντρη τοποθέτηση των κτισμάτων (κελλιών) και ψηλούς πέτρινους τοίχους. Στο κέντρο της μοναστηριακής αυλής βρίσκεται το Καθολικόν (κεντροβαρική τοποθέτηση) και το κτίριο της δεξαμενής (στέρνας). Κυρίαρχο δομικό στοιχείο του μοναστηριού είναι η χωρίς κονίαμα λιθοδομή (ξερολιθιά) και οι πλακοσκεπείς στέγες, στοιχείο που συμβάλλει ιδιαίτερα στην ένταξη του συνόλου στο περιβάλλον. Τα κελλιά σε σχήμα Π αποτελούνται από δύο ορόφους και έχουν ημιυπαίθριους χώρους (χαγιάτια) ανοιχτά προς την αυλή.

Το Καθολικόν τοποθετημένο στη μέση του συνόλου, είναι ελεύθερο από όλες τις πλευρές του και αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα σταυρεπίστεγου ναού με ημικυκλικές κόγχες. Το μεγάλο στέγαστρο της στέρνας είναι κατασκευασμένο από τέσσερα τοξωτά ανοίγματα που στηρίζουν την τετρακλινή στέγη του. Το ψηλό πέτρινο καμπαναριό δεσπόζει στη βόρεια πλευρά του συγκροτήματος. Τέλος όλος ο αύλειος χώρος είναι λιθόστρωτος με αναβαθμούς και επίπεδα.

Μελέτη αποκατάστασης

Σκοπός της μελέτης είναι η πλήρης αποκατάσταση και συντήρηση του κτιριακού συγκροτήματος της Μονής το οποίο αποτελεί χαρακτηριστικό μοναστηριακό τύπο και δείγμα της δεξιοτεχνίας των ντόπιων μαστόρων. Με την πρόοδο των εργασιών θα καταστεί δυνατή η τεκμηρίωση των διαδοχικών φάσεων οι οποίες δεν είναι εύκολα διακριτές λόγω της πληθώρας των επεμβάσεων. Η τεκμηρίωση αυτή θα συντελέσει στην προαγωγή της αρχαιολογικής έρευνας.

Προβλέπεται επίσης εγκατάσταση κεντρικής θέρμανσης και οπωσδήποτε ηλεκτροδότηση και υδροδότηση της Μονής.

Παθολογία

Το μοναστήρι παρουσιάζει έντονα δομικά προβλήματα στο σύνολό του. Τα κυριότερα είναι η διατάραξη της ισορροπίας μεγάλων τμημάτων των λιθοδομών και η δραματική κατάσταση των στεγών λόγω της αποσάθρωσης των ξύλινων ζευκτών

Από την ελλιπή προστασία των στοιχείων αυτών παρουσιάζονται έντονα σημεία καταστροφής και στα επί μέρους δομικά στοιχεία όπως τα επιχρίσματα, πατώματα, ξύλινα ταβάνια κλπ.

Το Καθολικόν πέρα από τα παρόμοια προβλήματα της ανωδομής του έχει έντονες φθορές στους εσωτερικούς αγιογραφημένους τοίχους, τόσο από την υγρασία όσο και από την αιθάλη των κεριών.

Ο περιβάλλων χώρος, ιδιαίτερα προς τη χαράδρα του Αράχθου με τη μοναδική θέα στο ποτάμι και στο λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων, παρουσιάζει εικόνα υποβάθμισης και το πρόχειρο προστατευτικό κιγκλίδωμα εγκυμονεί κινδύνους για την ασφάλεια των επισκεπτών.
Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργηθεί σημαντικό πρόβλημα στην πρόσβαση των προσκυνητών από την κακή ποιότητα του οδοστρώματος και την έλλειψη επαρκούς χώρου στάθμευσης των αυτοκινήτων.

Μεθοδολογία αποκατάστασης

Θα γίνει αποκατάσταση του φέροντος οργανισμού και θα αντικατασταθούν τα δάπεδα οι στέγες και τα κουφώματα. Θα διαμορφωθούν και θα εξοπλισθούν οι κοιτώνες προκειμένου να καλύπτουν τις στοιχειώδεις ανάγκες των προσκυνητών και επισκεπτών του χώρου, ξενώνες ιερωμένων, κελιά μοναχών, αρχονταρίκι, βιβλιοθήκη και Τράπεζα εστίασης. Στο Καθολικό (κεντρικό Ιερό Ναό), τα δομικά προβλήματα θα αντιμετωπισθούν πιο δυναμικά με τη χρήση ενισχυτικών ενεμάτων, αποκατάσταση των ελκυστήρων και διακριτικό τρόπο περιδέσεων. Επίσης αφού γίνουν οι απαραίτητες μετρήσεις για να διαπιστωθεί η παθολογία των τοιχογραφιών θα πραγματοποιηθούν εξυγιαντικές επεμβάσεις για προστασία από την υγρασία, στερέωση του υποστρώματος και στην τελική φάση ο καθαρισμός της ζωγραφικής επιφάνειας.